Người trẻ và “bẫy” tài chính thời hiện đại

Trong bối cảnh kinh tế biến động không ngừng, nhiều bạn trẻ bước vào đời với hành trang là nhiệt huyết, hoài bão – và không ít kỳ vọng về một cuộc sống thành công, tự do tài chính. Họ có thể kiếm được mức lương 20–30 triệu/tháng, hoặc hơn, từ các công việc công nghệ, tài chính, marketing… Nhưng nghịch lý là: càng nhiều người trẻ cảm thấy lo lắng, bất an về tài chính. Tại sao?

Không phải thu nhập thấp, mà là thiếu “nền móng tài chính”

Trong cuốn sách Bí mật vị thế tài chính của Phan Quang Chiêu, khái niệm “vị thế tài chính” được tác giả xem như “nền móng” cho mọi quyết định tài chính. Vị thế tài chính không chỉ là số tiền bạn kiếm được – mà là sự kết hợp của bốn yếu tố:

1. Tài sản – Những gì bạn sở hữu: tiền, nhà, đầu tư, xe…
2. Nợ phải trả – Những khoản bạn đang gánh: nợ tín dụng, vay mua nhà, vay học phí…
3. Dòng tiền – Thu nhập trừ chi tiêu mỗi tháng. Âm hay dương?
4. Khả năng thanh khoản – Bạn có thể chuyển bao nhiêu tài sản thành tiền mặt nhanh chóng khi cần?

Một người có thu nhập cao nhưng chi tiêu hết sạch mỗi tháng, nợ tín dụng chồng chất, không có khoản dự phòng – thì vị thế tài chính thực chất rất yếu. Và khi rủi ro đến – mất việc, bệnh tật, hay một cú đầu tư thất bại – họ sẽ dễ dàng sụp đổ.

Trường hợp của Hoàng – bài học đắt giá ở tuổi 30

Trong sách, tác giả kể về Hoàng – một quản lý tài chính trẻ tuổi, thu nhập 45 triệu đồng/tháng, có hơn 1,5 tỷ tiết kiệm từ cổ phiếu. Dù vậy, Hoàng cảm thấy “đi chậm” và muốn bứt phá để trở nên giàu có nhanh hơn. Anh vay thêm 2,5 tỷ bằng cách thế chấp nhà bố mẹ để đầu tư vào một công ty may mặc của bạn bè, hứa hẹn lợi nhuận 5%/tháng.

Khi dịch Covid-19 ập đến, doanh nghiệp đổ vỡ. Toàn bộ khoản đầu tư 4 tỷ của Hoàng mất trắng, căn nhà của bố mẹ bị siết nợ. Anh không chỉ mất tiền, mà còn mất niềm tin, sức khỏe và sự tự tin. Điều đáng nói là Hoàng là người làm trong ngành tài chính – giỏi phân tích, giỏi đầu tư – nhưng vẫn thất bại.

Lý do? Anh không đánh giá đúng vị thế tài chính của bản thân. Anh dồn hết vốn liếng, thậm chí vượt quá khả năng tài chính để đầu tư – và không còn lối thoát khi rủi ro đến.

Vì sao người trẻ dễ rơi vào bẫy?

1. Tâm lý muốn “vượt lên” nhanh: Sống giữa thời đại mạng xã hội, người trẻ dễ bị cuốn vào những hình mẫu “thành công sớm”, startup triệu đô, đầu tư coin kiếm lãi gấp đôi… Họ thấy bạn bè khoe tài sản, và nghĩ mình phải làm gì đó “lớn” để không bị tụt lại.
2. Không có quỹ dự phòng: Nhiều người sống “tháng nào hết tháng đó”, không có khoản tiết kiệm cho khẩn cấp. Một cú sốc – như mất việc, tai nạn – có thể khiến họ lập tức lâm vào nợ nần.
3. Đầu tư theo phong trào: Họ nghe người khác nói “high risk, high return”, mà quên mất điều quan trọng là “low risk nếu có nền tài chính tốt”. Đầu tư liều lĩnh mà không có “lưới an toàn” là công thức chắc chắn dẫn tới phá sản.
4. Không quản lý dòng tiền: Nhiều bạn trẻ không theo dõi thu chi, không biết mỗi tháng mình đang “mất” bao nhiêu vào cà phê, mua sắm, ứng dụng giải trí. Sự thiếu nhận thức này khiến họ không nhìn thấy bức tranh tổng thể tài chính của mình.

Làm sao để người trẻ tránh “bẫy” tài chính?

Dưới đây là những khuyến nghị thiết thực từ sách:

• Đánh giá vị thế tài chính định kỳ: Liệt kê tài sản, nợ, dòng tiền và mức độ thanh khoản của bạn. Hãy làm điều này mỗi quý hoặc ít nhất mỗi năm một lần.
• Dựng quỹ dự phòng 3–6 tháng sinh hoạt phí: Đây là chiếc “gối an toàn” để bạn không hoảng loạn khi có biến cố. Chỉ khi có nền móng này, bạn mới nên nghĩ đến chuyện đầu tư.
• Đầu tư theo mức độ chịu đựng rủi ro, không theo cảm xúc: Nếu mất 100 triệu khiến bạn mất ngủ cả tháng, thì bạn chưa sẵn sàng đầu tư 100 triệu – dù đó là “cơ hội vàng”.
• Học cách quản lý dòng tiền: Ghi chép chi tiêu, chia tài khoản theo mục đích (chi tiêu – tiết kiệm – đầu tư). Giữ cho dòng tiền “dương” mỗi tháng là mục tiêu cốt lõi.
• Chăm sóc sức khỏe và kỹ năng nghề nghiệp: Đầu tư lớn nhất trong giai đoạn từ 20–35 tuổi chính là đầu tư vào bản thân. Một sức khỏe tốt và kỹ năng chuyên sâu sẽ tạo ra thu nhập ổn định – từ đó nâng cao vị thế tài chính.

“Vị thế tài chính” không phải là khái niệm xa vời, mà là bản đồ hiện trạng giúp bạn biết mình đang đứng ở đâu – để không lạc lối. Nó không ngăn bạn theo đuổi thành công, nhưng giúp bạn không trả giá quá đắt cho những giấc mơ vội vàng.

Nếu bạn đang ở độ tuổi 25–35, hãy dành một buổi tối tĩnh lặng để nhìn lại: Tôi đang thực sự sở hữu những gì? Nợ tôi đang gánh là bao nhiêu? Nếu mất việc, tôi sống được bao lâu? Nếu có cơ hội đầu tư, tôi thực sự sẵn sàng chưa?

Chỉ khi bạn hiểu và quản lý tốt vị thế tài chính của mình, bạn mới đủ vững để bước đi xa – và không chỉ sống qua ngày, mà còn sống vững vàng, chủ động và an tâm.